Symbole i znaki narodowe, czyli Orzeł biały, biało-czerwone barwy, hymn „Mazurek Dąbrowskiego”, a także pieczęcie państwowe są chronione na podstawie Konstytucji (art. 28.4) i zdefiniowane w Ustawie o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej a ich prawnokarną ochronę symboli państwowych przewiduje Kodeksu Karnego (art. 137) i Kodeksu Wykroczeń (art. 49).
Dodatkowo, w 2014 roku przyjęto Ustawę o Ochronie znaku „Polski Walczącej”, która wprowadza dla tego znaku analogiczną prawną ochronę, jaką cieszą się symbole narodowe.
Według Ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych pod ochroną prawną jest godło, zdefiniowane poniżej:
Barwy narodowe
Zgodnie z załącznikiem 2 do ustawa z 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony, ułożone w dwóch poziomych, równoległych pasach tej samej szerokości, z których górny jest koloru białego, a dolny koloru czerwonego. Przy umieszczaniu barw Rzeczypospolitej Polskiej w układzie pionowym kolor biały umieszcza się po lewej stronie płaszczyzny oglądanej z przodu.
Barwy Rzeczypospolitej Polskiej stanowią składniki flagi. Flagą państwową Rzeczypospolitej Polskiej jest prostokątny płat tkaniny o barwach RP, umieszczony na maszcie. Ustalono stosunek szerokości flagi do jej długości 5 : 8.
W Komentarzu do Konstytucji RP pod redakcją profesorów prawa Lecha Garlickiego i Marka Zubika z 2016 r. można przeczytać, że obywatele RP mają prawo do używania symboli narodowych – a nawet, że powinni być do tego zachęcani.
"W ostatnich latach w Polsce dużą popularnością cieszy się tak zwana odzież patriotyczna, swobodnie wykorzystująca kolory i barwy narodowe."
Posługiwanie się biało-czerwoną kolorystyką w działalności komercyjnej jest możliwe i niekaralne, ponieważ prawo chroni tylko oficjalne, zdefiniowane w ustawie połączenie barw białej i czerwonej. Jego modyfikacje są dozwolone; tak samo, jak nieubliżające wartościom reprezentowanym przez symbole narodowe ich modyfikacje czy parafrazy.
Reasumując - nie mamy do czynienia z symbolami chronionymi przez Ustawę o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej jeśli nie spełniają ściśle określonych wymogów ustawowych.
Barwy określone zostały w załączniku nr 2 do ustawy poprzez określenie ich współrzędnych trójchromatycznych oraz dopuszczalnej różnicy barwy białej i czerwonej. Kolory nieodpadające owym parametrom w znaczeniu ustawowym nie będą barwami narodowymi. (odpowiedź na interpelacje poselską 309/295/2016)
Prawnokarna ochrona
symboli państwowych
Ustawodawca przewidział cztery formy czynności wyczerpujące znamiona analizowanego przestępstwa, a mianowicie publiczne znieważenie, niszczenie, uszkodzenie oraz usuwanie. R. Góral słusznie zwraca uwagę, że koniecznym warunkiem dla przyjęcia karalności jest działanie publiczne skierowane przeciwko przedmiotom czynności wykonawczej. W rezultacie sprawca musi działać w miejscu ogólnodostępnym lub w sposób widoczny dla nieograniczonej lub większej liczby osób. Zatem działanie skierowane przeciwko symbolom państwowym w innym miejscu, jakim jest na przykład mieszkanie, w którym sprawca przebywał sam lub z drugą osobą, nie wyczerpuje znamion tego przestępstwa.
Według S. Hoca znieważeniem będzie zademonstrowanie w jakikolwiek sposób lekceważenia dla przedmiotu. Autor ten jednocześnie zauważa, że art. 137 § 1 i 2 k.k. penalizacje jedynie takie zachowania, których elementem koniecznym jest intencja znieważenia, a zatem zdjęcie flagi państwowej z obcego budynku i umieszczenie jej na własnym dla zaoszczędzenia wydatku czy kradzież sztandaru, flagi bądź bandery z zamiarem ich sprzedaży nie wyczerpują znamion tego przestępstwa
Niszczenie, jak wskazuje R. Góral, to pełniejsza postać uszkodzenia, która powoduje unicestwienie rzeczy. Sposobem zniszczenia i uszkodzenia symbolu państwowego, w szczególności godła lub flagi, może być podpalenie, podarcie, obrzucenie błotem czy też oblanie farbą. Natomiast przykładem usunięcia takiego symbolu będzie zerwanie flagi z masztu lub usunięcie godła zamieszczonego w instytucji publicznej.
Znieważenie symbolu państwowego stanowi przestępstwo formalne, co oznacza, że dla przyjęcia klasyfikacji prawnej czynu nie jest konieczne wystąpienie określonego skutku. Natomiast niszczenie, uszkadzanie oraz usuwanie takich symboli stanowi przestępstwo materialne, co oznacza konieczność wystąpienia skutku, a więc pewnej zmiany w świecie zewnętrznym, na przykład w postaci spalenia flagi, jej podarcia czy też zniszczenia godła państwowego.
Przestępstwa uregulowane w art. 137 § 1 i 2 k.k. muszą być popełnione umyślnie, gdyż sprawca musi mieć świadomość tego, że naruszając znak lub symbol państwowy, godzi w Rzeczpospolitą Polską lub inne państwo. A. Marek zwracał uwagę, że zachowanie sprawcy dokonującego znieważenia znaków państwowych musi charakteryzować się konkretnym celem, nie ma on dążyć do wyrządzenia na przykład szkody materialnej w postaci kradzieży flagi, lecz jego intencją jest jej znieważenie. Według N. Kłączyńskiej może zdarzyć się tak, że pewne zachowania osób ocenianie na podstawie kryteriów przedmiotowych mogą być utożsamiane z brakiem szacunku wobec symboli państwowych, ale nie będą one stanowiły przestępstwa znieważenia symboli państwowych, ponieważ na płaszczyźnie podmiotowej brakuje zamiaru znieważenia. Zasadnie zatem podkreśla R. Góral, że odpowiedzialność karną powinny ponosić tylko i wyłącznie osoby, którym towarzyszy brak uczuć do osób żywiących szacunek do znaków lub symboli państwowych , co w praktyce może być jednak trudne do udowodnienia lub budzić kontrowersje.
Art. 49 § 2 k.w., który przewiduje karę aresztu lub grzywny za naruszenie przepisów o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej. Jak wskazuje T. Bojarski, przedmiotem jego ochrony jest autorytet państwa naruszony przez nieposzanowanie symboli. Natomiast zdaniem M. Bojarskiego celem wprowadzenia tego artykułu jest zapewnienie prawidłowego używania symboli Rzeczypospolitej Polskiej. Pod pojęciem naruszenia, którym posługuje się ustawodawca w przedmiotowym przepisie, B. Kurzępa rozumie nieprzestrzeganie, uchybienie, złamanie, pogwałcenie lub niedotrzymanie.
W rezultacie słusznie wskazuje T. Bojarski, że czyny te mogą polegać chociażby na niedopatrzeniu ustanowionych warunków wykonania i używania tych znaków. W. Jankowski jako przykład niezastosowania norm ustawy o godle i barwach Rzeczypospolitej Polskiej podaje umieszczenie godła w innych pomieszczeniach niż te do tego wyznaczone, czy chociażby naruszenie obowiązku podniesienia flagi państwowej na maszt przez organy lub instytucje, jak też niewykonanie zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o opuszczeniu flagi do połowy masztu na znak żałoby narodowej.
Autor ten wskazuje, że wykroczenie to może być popełnione w trakcie odtwarzania hymnu państwowego podczas różnych uroczystości, kiedy np. osoby w nich uczestniczące nie zachowują się w odpowiedni sposób, gdy nie będą stały w pozie wyrażającej szacunek albo gdy mężczyźni nie ściągną z głów nakryć.
Prawnokarna ochrona symboli państwowych, Agnieszka Kilińska-Pękacz
Przetworzone godło polski
można sprzedawać
Zgodnie z art. 16 Ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej symbole Rzeczypospolitej Polskiej nie mogą być umieszczane na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego. Jednocześnie ustawa przewiduje, że dozwolone jest umieszczanie na takich przedmiotach godła lub barw Rzeczypospolitej Polskiej w formie stylizowanej lub artystycznie przetworzonej.
– Zmiana barw polskiego godła bez wątpienia jest wystarczająco istotna, aby uznać ją za artystyczne przetworzenie. Jest to tym bardziej oczywiste, że ocena, czy doszło do artystycznego przetworzenia, czy też nie, abstrahuje od walorów artystycznych owej zmiany – twierdzi Mateusz Krywult, prawnik w kancelarii Kaczor Klimczyk Pucher Wypiór. Przypomina, że przepisy te interpretował już w ten sposób minister kultury w odpowiedzi na jedną z interpelacji poselskich.
– Co więcej, zgodnie z interpretacją ministra nawet jeśli modyfikacje godła bądź barwy mają niską wartość artystyczną, to nie może pociągać to za sobą odpowiedzialności karnej. Skazany przedsiębiorca nie naruszył więc przepisów o godle, barwie i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż dokonał artystycznego przetworzenia symbolu narodowego, a tym bardziej nie okazał lekceważenia narodowi polskiemu – zauważa prawnik, który podkreśla, że w tego typu sprawach w grę nie wchodzi również odpowiedzialność karna na podstawie art. 137 par. 1 kodeksu karnego za znieważenie godła.